การแพ้นมวัวมีกลไกเกิดได้อย่างไร?
การแพ้นมวัวเกิดจากกลไกการแพ้เหมือนกับการแพ้ อาหาร ยา หรือสารอื่นๆ คือระบบภูมิ คุ้มกันต้านทานของร่างกาย เห็น
โปรตีนในนมวัว
เป็นสิ่งแปลกปลอม และพยายามกำจัดออก ทำให้เกิด
อาการต่างๆจน
เด็กไม่สบาย โดยเฉพาะ
อาการทาง
ระบบทางเดินอาหาร นอกจากนี้ก็มีอาการ
ของระบบอื่นๆด้วย เช่น
ผิวหนัง และทางเดินหายใจ
เมื่อได้รับนม (หรืออาหารที่แพ้) สารที่ทำให้แพ้ในนมนี้จะผ่านผนังลำไส้ไปจับกับ
เซลล์ที่มีภูมิต้านทานต่อสารนั้นๆ คือ Immunoglobulin (Ig)
E specific antibodies ซึ่งแอนติบอดีนี้จะอยู่ที่ผนังของเซลล์เหล่านั้น เมื่อมีการทำปฏิกิริยาระหว่างสารที่แพ้กับแอนติบอดี จะทำให้
เซลล์ปล่อยสาร
ที่ทำให้หลอดเลือดขยายตัว
กล้ามเนื้อเรียบ (Smooth muscle
กล้ามเนื้อของ
อวัยวะภายในร่างกาย) หดตัว และมีเมือก (Mucous) ผลิตออกมาจาก
เซลล์เยื่อบุภายในอวัยวะ เช่น
หลอดลม ทำให้เกิด “
อาการแพ้แบบเกิดรวดเร็ว (Immediate-hypersensitivity หรือ Rapid onset)”
ซึ่งผู้ป่วยจะมี
อาการเกิดขึ้นรวดเร็ว อาจทันทีหลังจากกินนมวัว (อ่านเพิ่ม เติมในหัวข้อ
อาการ)
อีกกลไกหนึ่ง คือ สารที่แพ้ จะไปทำให้
เซลล์บางชนิด ผลิตสารที่เรียกว่า ซัยโตไคน์ (Cy tokines) ไป
กระตุ้นเซลล์เม็ดเลือดบางชนิด
ทำให้
เกิดการอักเสบเป็นเวลานาน (Prolonged in flammation) ของเซลล์ในอวัยวะต่างๆ เช่น ผิวหนัง และทางเดินหายใจ เรียกว่า
“เป็นอาการแพ้แบบเกิดช้า (Delayed หรือ Slower onset)” โดยอาจเกิดภายหลังการกินนม 7-10 วัน (อ่านเพิ่มเติมในหัวข้อ
อาการ)
อนึ่ง หากการแพ้นมวัวเป็นกลไกร่วมกันทั้งสองกลไกดังกล่าว จะทำให้เกิด
อาการหอบหืด/โรคหืด ผิวหนังอักเสบจากภูมิแพ้ (
โรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง)
และ
ท้องเสียจาก
ภูมิแพ้เรื้องรัง
ทำไมบางคนแพ้ บางคนไม่แพ้?
การแพ้นมวัว อาจมีเรื่องของพันธุกรรมมาเกี่ยวข้องด้วย บางคนจึงแพ้โดยเฉพาะในครอบครัวที่มีประวัติการแพ้ต่างๆในพ่อแม่
ลูกจะมีโอกาส
แพ้นมวัวมากกว่าผู้ไม่มีประวัติแพ้
การแพ้นมวัวเหมือนภาวะขาดเอนไซม์แลคเตสไหม?
การแพ้นมวัว ไม่เหมือนกับ
ภาวะขาด หรือพร่อง
เอนไซม์ (Enzyme) หรือน้ำย่อยแลคเตส (Lactase deficiency)
ภาวะขาดหรือพร่องเอนไซม์แลคเตส เกิดจากการที่ผู้ป่วยไม่สามารถย่อย
น้ำตาลแลคโตส (Lactose) ที่มีในนมได้ ซึ่ง
ภาวะนี้พบน้อยใน
เด็กเล็ก
แต่จะพบได้บ่อยในเด็กโตและในผู้ใหญ่ ซึ่งอาการที่เกิด คือ ท้องเสียหลังกินนม
การแพ้นมวัวมีอาการอย่างไร?
อาการแพ้นมวัวมักเกิดในเดือนแรกๆของชีวิต หลังจากที่
เด็กได้รับนมวัวจะ
มีอาการแพ้เกิดขึ้น ซึ่งมีระยะเวลาเกิด
อาการเป็น 2 แบบ คือ
1.
อาการเกิดแบบรวดเร็ว (Rapid onset) หลังได้รับนมวัว
2.
อาการเกิดแบบช้า (Delayed หรือ Slower onset) คือ เกิด
อาการแพ้ค่อยเป็นค่อยไป อาจเกิด 7 ถึง 10 วัน หลังจากได้รับนมวัว
อาการที่พบส่วนใหญ่จะเป็นแบบที่เกิดอาการช้า อาการที่พบ จะมีอาการถ่ายเหลว (อาจมีเลือดปนมากับอุจจาระด้วย) มีอาเจียน ไม่อยากรับอาหาร
หงุดหงิด ปวดท้อง มีผื่นผิวหนังเหมือนผื่นแพ้ ซึ่งอาการดังกล่าวอาจแยกยากจากอาการอื่นๆที่คล้ายกันได้แก่
ท้องเสียจากการติดเชื้อ ท้องเสียจาก
การขาดหรือพร่องน้ำย่อยแลคเตส
อาการปวดท้อง โคลิก อาการผื่นจากภูมิแพ้ (
โรคผื่นภูมิแพ้ผิวหนัง)
อาการที่เกิดแบบรวดเร็ว จะเกิดทันทีหลังได้รับนมวัว คือ
เด็กจะมี
อาการกระสับกระส่าย อาเจียน หายใจหอบ มีเสียงวี้ด มี
อาการบวม มี
ลมพิษตามตัว
คัน
ตามตัว และมีถ่ายเป็น
เลือด
ในกลุ่ม
อาการแพ้แบบรวดเร็วที่มี
อาการหนักมาก ที่เรียก Anaphylaxis
เด็กอาจมีปัญหาหายใจไม่ได้
ความดันโลหิตต่ำ
แต่อาการ Anaphylaxis มักเกิดการแพ้จากอาหารอื่นๆ เช่น ถั่ว ลูกนัท (Nuts) มากกว่าจากแพ้นมวัว ใน
เด็กที่กินนมแม่ อาจมีอาการ
แพ้นมวัวได้
หากแม่ดื่มนมวัว หรือรับประทานอาหารที่มีนมวัวผสม เช่น เค้ก ช็อกโกแลต ไอศกรีม เนย และอื่นๆ ซึ่งนมวัวที่แม่รับประทานเข้าไปสามารถผ่านมา
ออกทางน้ำนมแม่ ทำให้ลูกเกิด
อาการแพ้นมวัวได้
อาการแพ้นมวัวจะค่อยๆดีขึ้นเมื่อ
เด็กโตขึ้น อายุมากกว่า 3-5 ปี แต่บางคนอาจมี
อาการแพ้นมวัว
ไปจนโตเป็นผู้ใหญ่
สรุป: อาการที่เกิดในอาการแพ้แบบเกิดรวดเร็ว ได้แก่
อาการที่ผิวหนัง : ทำให้เกิด
ลมพิษ อาการบวมที่ผิวหนัง และ
อาการบวมในชั้น
ผิวหนังส่วนที่ลึกลงไป (Angioedema) หรือทำให้เกิด
อาการแดงที่ผิวหนัง
อาการในระบบทางเดินอาหาร : คันบริเวณปาก บวมปาก หรือบวมทั้งตัว คลื่นไส้ อา เจียน ปวดท้อง ท้องเสีย
อาการในระบบทางเดินหายใจ : คัดจมูก น้ำมูกไหล คัน
จมูก จาม หลอดลมบวม ปาก/คอ หรือ
บวมทั้งตัว
หายใจลำบาก มีเสียงหายใจแบบ
โรคหืด (มีเสียงวี้ด)
อาการทางระบบไหลเวียนโลหิต : หัวใจเต้นผิดปกติ ความดันโลหิตต่ำ หมดสติ
สรุป: อาการที่เกิดในอาการแพ้แบบเกิดช้า จะเป็น
อาการอักเสบเรื้อรังได้แก่
อาการที่ผิวหนัง : มีอาการคัน มีผื่นแดง
อาการทางระบบทางเดินอาหาร : ปวดท้อง คลื่นไส้อาเจียน ผอมแห้ง
อาการทางระบบทางเดินหายใจ : มี
ไอเป็นเลือด มีธาตุเหล็กสะสมใน
ปอด (Food induced pulmonary hemosiderosis)
แพทย์วินิจฉัยว่าแพ้นมวัวได้อย่างไร?
เมื่อลูกมี
อาการที่สงสัยว่า
แพ้นมวัว ควรไปพบแพทย์ แพทย์จะซักประวัติที่เกี่ยวกับอาการที่เกิดขึ้น ประวัติ
ภูมิแพ้ต่างๆ และทำการตรวจร่างกาย
หากมีประวัติได้รับนมวัว หรืออาหารที่มีนมวัวเป็นส่วนประกอบแล้วมี
อาการเดิมๆเกิดขึ้น แต่พอหยุดนมวัว และ/หรืออาหารเหล่านั้นแล้วอาการหายไป
พอได้รับใหม่ ก็มีอาการขึ้นมาอีก ก็ให้สงสัยว่า
แพ้นมวัว
แต่หากมีข้อสงสัย เนื่องจาก
เด็กบางคนอาจได้อาหารอย่างอื่นร่วมด้วย ถ้าไม่แน่ใจ แพทย์อาจทดสอบว่าแพ้สารใด อาจมีการทดสอบที่
ผิวหนัง (Skin test) คือเอา
โปรตีนจากนม วัวซึ่งมีปริมาณน้อยๆฉีดเข้าไปใต้
ผิวหนัง แล้วดูปฏิกิริยาที่เกิดขึ้น ซึ่งแพทย์อาจทดสอบการแพ้สารอื่นๆ
ที่สงสัยร่วมด้วย หากมีอาการแพ้สารใด
ผิวหนังบริเวณที่ฉีดสารนั้นๆจะนูนแดง (การทด สอบเป็นบวก) แต่การทดสอบก็มีข้อจำกัด
เนื่องจากจะได้ผลเฉพาะในกลุ่มแพ้ที่เกี่ยวข้องกับ IgE (Immunoglobulin E sensitization)
บางคนการแพ้เกิดขึ้นทั้งที่ผลทดสอบ
ผิวหนังเป็นลบ เนื่องจากการทดสอบที่
ผิวหนังเป็นการทดสอบการแพ้ที่เกี่ยวข้องกับ IgE (แพ้ แบบเกิดรวดเร็ว)
แต่การ
แพ้นมวัวมีทั้งที่เกี่ยวข้อง และไม่เกี่ยวข้องกับ IgE (แพ้ แบบเกิดช้า) มีผู้ป่วยจำนวนมากที่การทดสอบผิวหนังให้ผลบวก แต่เมื่อกินอาหารนั้นๆแล้ว
ไม่แพ้ จึงจำเป็นต้องทำการทดสอบเพิ่ม เช่น การเจาะเลือดตรวจระดับของ IgE ในเลือด ที่จำเพาะต่ออาหารนั้นๆ หรือต่อนม
ในการทดสอบ แพทย์จะต้องแน่ใจว่าการทดสอบนั้นปลอดภัย และอยู่ในสถานที่ที่ปลอดภัย คือมียาและอุปกรณ์ช่วยชีวิตพร้อม
ซึ่งจะอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ดังนั้นการทดสอบโดยการลองกินของที่แพ้นั้น ห้ามทดลองเองที่บ้าน เพราะบางคนอาจ
เกิด
อาการแพ้รุนแรง
หลอดลมบวม หายใจไม่ออก
ความดันโลหิตต่ำ และ
เสียชีวิตได้ เพราะช่วย เหลือไม่ทัน
รักษาการแพ้นมวัวอย่างไร?
แนวทางการรักษาเมื่อ
เด็กแพ้นมวัว คือ
1. รักษา
อาการที่เกิดเฉียบพลัน เช่นเดียวกับรักษา
ภาวะแพ้เฉียบพลันอื่นๆ ต้องได้รับยาเอปิเนฟรีน (Epinephrine) ฉีด ต้องดูแลเรื่องของระบบหายใจ
และ
หัวใจ และต้องดูแล
อาการผู้ ป่วยต่อเนื่องในช่วงระยะเวลาหนึ่ง จนแน่ใจว่าไม่มี
อาการเกิดขึ้นอีก
2. หลีกเลี่ยงนมวัว และอาหารที่มีนมวัวเป็นส่วนประกอบ ดังนั้น พ่อแม่ควรอ่านรายละ เอียดของส่วนประกอบของอาหารสำเร็จรูปของลูกทุกชนิด
และควรระลึกว่า บางครั้งอาจไม่ได้เขียนไว้ว่าเป็นนมวัวตรงๆ แต่เป็นผลิตภัณฑ์จากนมวัว เช่น เนย เนยแข็ง เป็นต้น หรือบางครั้งเนื้อวัวเองก็
ทำให้แพ้ได้ เนื่องจากมี
โปรตีนชนิดเดียวกับที่มีอยู่ใน
น้ำนมวัว
3. ให้อาหารอื่นทดแทนนมวัวเพราะ
เด็กต้องการโปรตีน และแคลเซียมเพื่อการเจริญ เติบโตใน
เด็กเล็ก เด็กที่
แพ้นมวัวมักไม่แพ้
นมแม่ ดังนั้น
การให้นมแม่จะดีที่สุด แต่แม่ต้องระลึกไว้ว่า ส่วนประกอบในอาหารที่แม่รับประทาน อาจมีนมวัวที่ทำให้ลูกแพ้ได้
4.
ถ้าเด็กไม่สามารถกิน
นมแม่ได้ อาจจะต้องใช้นมพิเศษ คือนมที่ย่อยโมเลกุลของโปรตีนที่แพ้ ให้มีขนาดเล็กมาก ซึ่งทำให้ไม่
กระตุ้นให้เกิดการแพ้
หรือนมที่มีการปรับเปลี่ยนกรดอะมิโน (Amino acid) ซึ่งแน่นอน นมที่ดัดแปลงดังกล่าวจะมีราคาค่อนข้างแพง (โปรดปรึกษาแพทย์เรื่องนมชนิดนี้)
5. ใน
เด็กที่แพ้นมวัว และมี
อาการแบบรวดเร็ว (แบบสัมพันธ์กับ IgE) ควรต้องมีการพกยาฉีดเอปิเนฟรีนติดตัวไว้ หากมีอาการแพ้อาหารที่ประกอบด้วยนมวัว
ซึ่ง
เด็กอาจมี
อาการเมื่อสัมผัสส่วนประกอบของอาหารโดยไม่ตั้งใจ ต้องมีการฝึกฝนให้ฉีดยานี้ได้
ควรนำเด็กพบแพทย์เมื่อใด?
ควร
นำเด็กพบแพทย์เมื่อ
1. ให้นมวัวแล้วเกิด
อาการผิดปกติดังกล่าวตามมา เพื่อวินิจฉัยให้ถูกต้อง และเพื่อวางแผนการป้องกันและรักษา
2. ป้องกันโดยไม่ได้รับนมวัวแล้ว ยังเกิดอาการเดิมอีก
3. ให้การรักษาแล้ว เด็กน้ำหนักไม่ขึ้น หรือมีอาการผิดปกติอื่นๆเพิ่มจากเดิม
4. พบแพทย์ตามนัด เพื่อวางแผนวินิจฉัยว่า อาการแพ้นมวัวดีขึ้นหรือยัง และจะเริ่มให้นมวัวได้หรือยัง
เด็กที่แพ้นมวัว กินนมแพะดีไหม?
เด็กที่แพ้นมวัว มักแพ้นมของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอื่นๆด้วย คือ จะแพ้นมแพะ นมแกะ รวมทั้งไม่สามารถใช้นมอื่นๆ เช่น นมจากกวาง หรือ
จากควายได้ เนื่องจากนมของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมดังกล่าวจะมีโปรตีน หรือมีกรดอะมิโนเหมือนๆกัน ทำให้เกิดอาการแพ้ได้เหมือนๆกัน เพราะเซลล์
ที่ทำหน้าที่ตรวจสอบว่าสารนั้นเป็นสารแปลกปลอมจะเห็นโปรตีนจากนมของสัตว์ต่างๆเหมือนๆกัน อย่างไรก็ตาม ส่วนใหญ่เด็กมักจะแพ้นมจาก
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมต่างๆมากกว่าแพ้นมแม่
เด็กที่แพ้นมวัว กินนมถั่วเหลืองได้ไหม?
มีการศึกษาว่า เด็กที่แพ้นมวัว เมื่อทำการทดสอบการแพ้ 17% มีการแพ้ถั่วเหลืองด้วย แต่เมื่อให้เด็กเหล่านี้ทุกคนกินนมถั่วเหลือง
ปรากฏว่าเด็กเหล่านี้กินนมถั่วเหลืองได้โดยไม่แพ้ และมีอีกการศึกษาหนึ่งพบว่า 10% ของเด็กที่แพ้นมวัวมีการแพ้นมถั่วเหลืองแต่เป็นการแพ้ที่
ไม่เกี่ยวกับ IgE ดังนั้นอาการแพ้จะไม่เกิดแบบรวดเร็ว จึงยังเป็นข้อแนะนำว่า ถ้าแพ้นมวัว และไม่สามารถให้เด็กกินนมแม่ได้
อาจเปลี่ยนไปกินนมถั่วเหลืองแทน แต่ต้องคอยสังเกตอาการเช่นกัน เพราะบางคนอาจแพ้ บางคนไม่แพ้
ในครอบครัวที่มีปัญหาทางเศรษฐกิจไม่สามารถซื้อนมพิเศษให้ลูกที่แพ้นมวัวกินได้และให้นมแม่ไม่ได้ ควรดูแลเด็กอย่างไร?
เด็กที่แพ้นมวัวส่วนใหญ่กินนมถั่วเหลืองได้อย่างปลอดภัย เมื่อ
เด็กอายุ 4-6 เดือนควรเริ่ม
อาหารเสริมตามวัย (ใ
นเด็กที่กินนมแม่แนะนำให้
กินนมแม่อย่างเดียวถึง 6 เดือน) อาหารเสริมควรทำเอง โดยต้มข้าวต้มแล้วครูดให้ละเอียด (ใช้กระชอนอันเล็กสำหรับครูดข้าวเด็ก) อาจผสมเนื้อปลา
ตับ และผัก การทำอาหารให้ลูกควรเพิ่มอาหารเข้าไปทีละอย่างๆ จะได้ทราบว่าแพ้อะไรหากเกิดการแพ้ขึ้น ไม่ควรซื้ออาหารเสริมสำเร็จให้ลูก
เพราะอาจแพ้โปรตีนจากส่วน ประกอบของอาหาร ซึ่งอาจมีส่วนประกอบจากนมวัวโดยตรงหรือโดยอ้อม หรืออาจแพ้ส่วนประ กอบของอาหารที่
ไม่ได้เขียนบอกไว้ เด็กที่แพ้นมวัวอาจแพ้ไข่ด้วย ดังนั้นอาจต้องเริ่มให้ไข่ช้าหน่อย เริ่มต้นใส่ไข่แดง อย่าเพิ่งใส่ไข่ขาว (มีโปรตีนมากกว่าไข่แดง)
เด็กอาจแพ้โปรตีนในไข่ขาว ควรดึงเยื่อที่หุ้มไข่แดงออกด้วย ผู้เขียนมีประสบการณ์ลูกแพ้ไข่ขาว ให้ไข่แดงก็ยังมีปากบวม
จึงใช้มือช้อนไข่แดงออกมาแล้วให้น้ำไหลผ่านล้างไข่ขาวที่ติดอยู่ออกไป แล้วดึงเยื่อหุ้มไข่แดงออก โดยจับเยื่อหุ้มไข่แดงยกขึ้น แล้วเจาะให้เยื่อหุ้มขาด
ไข่แดงจะไหลลงมา ใส่ลงไปตุ๋นกับข้าวให้ลูก
อาการแพ้ของลูกจึงหายไป
เด็กที่แพ้นมวัว มีโอกาสแพ้อะไรได้อีกบ้าง?
เด็กที่แพ้นมวัวมีโอกาสแพ้อาหารอื่นๆได้อีก และแต่ละคนก็แพ้ไม่เหมือนกัน อาหารที่
เด็กชอบแพ้ ได้แก่ ไข่ ถั่วเหลือง ถั่งลิสง แป้งสาลี
ลูกนัท (Nuts) ต่างๆ เช่น อัลมอนด์ (Almond) พิสตาชิโอ (Pistachio) วอลนัท (Walnut) และอาหารอื่นๆนอกจากนี้ได้ ผู้ดูแลเด็กจึงควรสังเกต
อาการเด็กในการกินอาหารทุกชนิด
เมื่อเด็กเติบโตเป็นผู้ใหญ่ ก็มีโอกาสแพ้พวกอาหารทะเล ผลไม้ เช่น แอปเปิล แพร์ กีวี พวกพืชผักที่อาจแพ้ ได้แก่ แครอด ขึ้นฉ่าย (Celery)
เป็นต้น จึงต้องสังเกตการกินอาหารต่างๆด้วยเช่นกัน
เด็กที่แพ้นมวัวมีโอกาสเป็นโรคใดบ้าง? ต่างจากเด็กทั่วไปไหม?
การแพ้ส่วนหนึ่งเป็นผลจากพันธุกรรม และโอกาสของเด็กที่จะเป็น
โรคภูมิแพ้จะมากขึ้นเมื่อมีญาติสายตรงเป็นโรคภูมิแพ้กันหลายคน เช่น
หากพ่อแม่ทั้งคู่เป็น
โรคภูมิแพ้ อาจไม่ต้องเป็นอย่างเดียวกันก็ได้ เช่น คนหนึ่งเป็นโรคหืด คนหนึ่งเป็นผื่นแพ้ ลูกจะมีโอกาสแพ้มากกว่ามีพ่อหรือแม่
แพ้เพียงคนเดียว เด็กที่แพ้นมวัวตั้งแต่ในอายุขวบปีแรก มักเป็นผลพวงมาจากครอบครัวที่เป็น
โรคภูมิแพ้ โอกาสจะแพ้ อาหาร ยา สิ่ง/สารต่างๆ
จึงสูงกว่าคนทั่วไป เมื่อโตขึ้น
เด็กกลุ่มที่แพ้นมวัว อาจเป็น
ผื่นแพ้ หรือเป็น
โรคหืด หรือแพ้อากาศก็ได้